Trước những bất ổn về cam kết tài chính từ các nhà tài trợ lớn, Quỹ Toàn cầu chống AIDS, Lao và Sốt rét đã buộc phải đưa ra quyết định cắt giảm 1,43 tỷ USD trong chu kỳ tài trợ hiện tại (2024-2026). Động thái này đang tạo ra một làn sóng lo ngại và buộc các quốc gia phải gấp rút tái cấu trúc các chương trình y tế thiết yếu.
Nguyên nhân sâu xa: Sự không chắc chắn từ các nhà tài trợ
Nguyên nhân cốt lõi của việc cắt giảm bắt nguồn từ việc các nhà tài trợ không thực hiện đầy đủ cam kết đóng góp. Một phát ngôn viên của Quỹ Toàn cầu cho biết: “Triển vọng chuyển đổi đầy đủ các cam kết của Hội nghị Bổ sung nguồn vốn lần thứ bảy vẫn còn rất không chắc chắn.”
Sự thiếu hụt này trở nên trầm trọng hơn bởi sự không chắc chắn từ Hoa Kỳ, nhà tài trợ lớn nhất. Mặc dù Quốc hội Hoa Kỳ đã cam kết 1,65 tỷ USD cho mỗi năm tài chính 2024 và 2025, ngân sách đề xuất cho năm 2026 của chính quyền Trump lại không có khoản phân bổ rõ ràng. Thêm vào đó, chính quyền Trump đã tuyên bố sẽ giảm tỷ lệ tài trợ từ một phần ba xuống còn một phần năm trong các hoạt động của Quỹ.
Bà Katy Kydd Wright, giám đốc Mạng lưới Vận động Quỹ Toàn cầu, nhận định rằng dù quyết định này “hơi bất thường”, nhưng đó là “điều có trách nhiệm phải làm từ phía Quỹ Toàn cầu, bởi vì nếu họ không có tiền, họ không thể đưa tiền cho mọi người để thực hiện công việc của họ.”
Quỹ Toàn cầu cắt giảm 1,43 tỷ USD
Tác động không đồng đều và thách thức tái lập trình
Việc cắt giảm này được mô tả là “lần tái lập trình lớn nhất và nhanh nhất mà Quỹ Toàn cầu từng phải thực hiện”. Mức độ ảnh hưởng không đồng đều giữa các quốc gia. Ví dụ, Nam Phi, quốc gia có gánh nặng HIV cao, đối mặt với mức cắt giảm lên tới 16%, trong khi Nam Sudan chỉ bị cắt giảm 5%. Tuy nhiên, phần lớn trong hơn 100 quốc gia đều bị cắt giảm từ 10% trở lên.
Việc phân bổ lại ngân sách được xác định dựa trên tỷ lệ phần trăm trên “số tiền chưa giải ngân” của mỗi quốc gia tính đến ngày 30 tháng 6, sau đó một số quốc gia được xem xét và nhận lại một phần kinh phí.
Ưu tiên cứu sinh nhưng các hoạt động khác vẫn bị ảnh hưởng
Quỹ Toàn cầu cam kết duy trì các dịch vụ cứu sinh cốt lõi, bao gồm “tính liên tục trong điều trị và chăm sóc HIV; chẩn đoán và điều trị bệnh lao; và quản lý ca bệnh sốt rét.”
Tuy nhiên, các hoạt động quan trọng khác vẫn chịu tác động tiêu cực. Tại Ghana, quốc gia bị cắt giảm 7% ngân sách, ông Samuel Hackman, Thư ký điều hành của Cơ chế Điều phối Quốc gia (CCM), cho biết các hoạt động giám sát, quản lý chương trình, đào tạo và chi phí đi lại cho các hội nghị sẽ bị ảnh hưởng.
Tương tự, bà Ida Savadogo, điều phối viên của Trung tâm Học tập Khu vực Châu Phi, bày tỏ lo ngại về việc cắt giảm kinh phí thuê văn phòng và các tiện ích khác, điều có thể khiến các tổ chức không thể duy trì hoạt động.
Nỗi lo từ các tổ chức cộng đồng
Các tổ chức dựa vào cộng đồng đang đặc biệt lo lắng. Họ sợ rằng quá trình tái ưu tiên này sẽ dẫn đến việc cắt giảm kinh phí cho các nỗ lực của họ, hoặc do mất hỗ trợ trực tiếp từ Quỹ Toàn cầu, hoặc do chính phủ chuyển nguồn lực để bù đắp các thiếu hụt khác.
Bà Fionnuala Murphy của Frontline AIDS cảnh báo rằng trong bối cảnh thông tin không minh bạch, các tổ chức do cộng đồng lãnh đạo, những người đang trực tiếp đấu tranh cho sự sống của cộng đồng mình, sẽ cảm thấy vô cùng bất an.
Giải pháp và hướng đi trong tương lai
Để đối phó với tình hình, Quỹ Toàn cầu đã khuyến khích các quốc gia thực hiện các biện pháp tiết kiệm chi phí như: ngừng các phương pháp điều trị kém hiệu quả, chuyển sang các loại xét nghiệm chi phí thấp hơn, và tạm dừng mua sắm các thiết bị đắt tiền. Quỹ cũng kêu gọi các quốc gia tìm kiếm nguồn tài trợ trong nước để bù đắp.
Hiện tại, CCM và các bên liên quan đang làm việc để hoàn thiện bản điều chỉnh tài trợ cuối cùng vào cuối tháng 9, trong đó có việc tham vấn ý kiến của các cộng đồng bị ảnh hưởng.
Bà Murphy kết luận: “Tình hình này cho chúng ta thấy phản ứng mong manh như thế nào khi chúng ta không có cam kết bền vững từ các nhà tài trợ. Chúng tôi thực sự, thực sự cần các nhà tài trợ tiếp tục hỗ trợ Quỹ Toàn cầu.” Cuộc khủng hoảng tài trợ này là một lời nhắc nhở sâu sắc về sự phụ thuộc và tính dễ bị tổn thương của hệ thống y tế toàn cầu trước những biến động chính trị và kinh tế.